Mag moeder alles opmaken?
Twintig jaar geleden is het nieuwe wettelijke erfrecht in werking getreden. Eén van de belangrijkste pijlers van het huidige erfrecht is ‘de wettelijke verdeling’. De wettelijke verdeling houdt kort gezegd in dat wanneer bij een echtpaar met één of meer kinderen een van de ouders overlijdt meteen ‘vanzelf’ alle bezittingen en schulden aan de langstlevende ouder worden toebedeeld.
Ongestoord voortleven
Ik zal in het voorbeeld hierna aannemen dat de vader van het gezin als eerste overlijdt en dat de moeder van het gezin de ‘langstlevende’ is. Bij de wettelijke verdeling krijgen de kinderen dus op korte termijn niets uit de erfenis. Maar de kinderen krijgen wel een ‘niet opeisbare’ vordering op moeder die een financiële compensatie geeft voor het feit dat moeder alles krijgt. De vordering van de kinderen op moeder, (ook wel genoemd ‘het vaderlijk erfdeel’), wordt pas opeisbaar bij het overlijden van moeder. De reden hiervoor is dat de wetgever in 2003 besloten heeft dat de langstlevende zoveel mogelijk ‘ongestoord mag voortleven’.
Stel dat vader overlijdt in 2023 en dat moeder nog 10 jaar leeft na het overlijden van haar man. Mag moeder dan alles opmaken? Het antwoord daarop is ‘ja’. Want de bedoeling van het wettelijk erfrecht is dat de langstlevende ongestoord mag voortleven.
Is de vrijheid van de langstlevende om alles op te maken onbegrensd?
Het antwoord daarop is ‘nee’. In de uitspraak van de rechtbank Rotterdam van 2 juni 2021 (https://deeplink.rechtspraak.nl/uitspraak?id=ECLI:NL:RBROT:2021:4839 ) is te zien dat in uitzonderlijke gevallen het mogelijk is om op te treden tegen het ‘verdwijnen’ van het vermogen van moeder waardoor schuldeisers – de kinderen zijn ook schuldeisers van moeder – zien aankomen dat hun vorderingen nooit meer betaald zullen kunnen worden. Kinderen kunnen in bepaalde situaties optreden tegen het verdwijnen van het vermogen. Er moet dan sprake zijn van handelingen die vallen onder het wettelijk begrip ‘actio pauliana’. Dat laatste houdt, kort gezegd, het volgende in. Een rechtshandeling is vernietigbaar op grond van de actio pauliana indien er sprake is van een onverplichte rechtshandeling die leidt tot benadeling van schuldeisers. Verder is vereist dat zowel moeder als degene die geld of goederen van haar ontvangt, zich ervan bewust zijn dat hun handelen leidt tot benadeling van schuldeisers.
Twee praktische voorbeelden
Kan moeder zo maar haar vermogen opmaken door elke avond bij De Librije uit eten te gaan? Het antwoord daarop is ‘ja’. Want De Librije is er niet van op de hoogte dat moeder één of meer kinderen heeft, die hopen dat zij ooit nog hun vaderlijk erfdeel uitbetaald zullen krijgen. Kan moeder haar vermogen opmaken door alles bij leven te schenken aan één van de twee kinderen? Het antwoord daarop is ‘nee’. Want het kind dat de schenkingen aanneemt, is er wél van op de hoogte dat als gevolg van de schenkingen straks, als moeder er niet meer is, er niet meer voldoende geld over is om het vaderlijk erfdeel alsnog uit te betalen aan de andere broer of zus.
Meer weten?
Het bovenstaande is een vereenvoudigde weergave van het erfrecht en het vermogensrecht. Om redenen van leesbaarheid zijn een aantal ingewikkelde details weggelaten. Vragen over het erfrecht? Neem dan gerust contact met Edo Moll op.
